Modlitwa Jezusowa

Modlitwa Jezusowa jest starożytną praktyką modlitewną, która pomaga każdemu i w każdej chwili żyć w łączności z Panem Bogiem. Jej prostota i głębia sprawiają, że nie ma miejsca, sytuacji, stanu, zawodu, który uniemożliwiałby otrzymanie daru modlitwy nieustannej. Drogą do niej jest wierne i wytrwałe przyzywanie Imienia Jezus.

Korzeni modlitwy Jezusowej należy szukać w zachęcie Pana Jezusa do tego, żeby zawsze się modlić i nie ustawać (zob. Łk 18,1) oraz w poleceniu św. Pawła: Nieustannie się módlcie (1 Tes 5,17). Te słowa nie dawały spokoju wielu ascetom i mnichom. Nie wiedzieli, w jaki sposób jest możliwe spędzanie całego czasu na modlitwie. Nie rozumieli w pełni polecenia z Nowego Testamentu. Bardzo różnie je rozumiano i było wiele sposobów odpowiedzi na nie. To z próby znalezienia sposobu dojścia do modlitwy nieustannej wyrosło to, co dzisiaj określany mianem modlitwy Jezusowej. Jej forma kształtowała się przez wieki.

Modlitwa Jezusowa powstała w środowisku monastycznym. Wielką rolę w jej uformowaniu odegrali pierwsi pustelnicy egipscy. Uważali, że modlitwa powinna ogarnąć całe życie człowieka i dokonywać się cały czas, a nie tylko w określonych porach. Drogą do tego miało być rozważanie lub recytowanie wybranych fragmentów z Pisma Świętego. Tych tekstów uczono się na pamięć i mnisi mieli je powtarzać w różnych okolicznościach podczas różnych zajęć (np. pracy, spoczynku czy podróży). Recytowane słowa miały stać się integralną częścią ich życia. Podczas tej praktyki należało unikać rozproszeń, zachować stałą pamięć o Bogu, będąc świadomym przebywania w Jego obecności.

Szczególnym rodzajem dojścia do modlitwy nieustannej i stałej pamięci o Bogu miało być powtarzanie jednego, niezmiennego wezwania. Ten sposób modlitwy rozwinął się w IV-VII w. Później mnisi bizantyjscy zalecali, aby to wezwanie powtarzać bardzo wiele razy w ciągu dnia, aż do niego się przywyknie w taki sposób, by wciąż brzmiało wewnątrz serca.

Ostateczna forma tej modlitwy ukształtowała się w drugiej połowie średniowiecza. Jej standardowa formuła brzmi: Panie Jezu Chryste, Synu Boży, zmiłuj się nade mną, grzesznikiem. Wezwanie to nawiązuje do słów z Nowego Testamentu: Jezusie, Synu Dawida, ulituj się nade mną (Łk 18,38) oraz Boże, miej litość dla mnie, grzesznika (Łk 18,13).

Składa się ono z dwóch części. Pierwsza stanowi wezwanie Jezusa, z wypowiedzeniem Jego Imienia oraz wyznaniem Jego Bóstwa. Zawiera zatem uwielbienie, adorację, wyznanie wiary. Druga część stanowi prośbę o miłosierdzie. Wyraża skruchę i prośbę do Boga o zmiłowanie się nad człowiekiem, który staje przed Nim jako grzesznik. Powtarzaniu tego wezwania do Pana Jezusa ma towarzyszyć świadomość stałej obecności Boga.

Powyższe wezwanie klasyczne może być używane w formie krótszej lub nieco zmienionej. W pierwszych wiekach kształtowania się tej modlitwy używano różnych zwrotów. Istotne jest, aby wezwanie nie wypowiadać mechanicznie, ale czynić to świadomie, w skupieniu i powoli. Ta praktyka modlitewna ma przede wszystkim pomóc w nawiązaniu zażyłej więzi z Chrystusem.

Tak o niej wypowiedział się św. Jan Paweł II:

„Wysoko ceniona jest tzw. modlitwa Jezusowa, rozpowszechniona także na Zachodzie dzięki dziełu rosyjskiego autora, znanemu jako Opowieści pielgrzyma. Ma ona formę inwokacji: Panie Jezu Chryste, Synu Boży, bądź miłościw mnie grzesznemu. Gorące wezwanie wyrażone tymi lub podobnymi słowami i powtarzane wielokrotnie staje się jakby oddechem duszy. Pomaga człowiekowi dostrzegać Bożą obecność we wszystkim, co go otacza, i czuć się kochanym przez Boga mimo własnych słabości. Choć jest odmawiana w duszy, w tajemniczy sposób promieniuje na wspólnotę. Według Ojców, ta mała modlitwa jest wielkim skarbem i jednoczy wszystkich modlących się przed obliczem Chrystusa” (Fragment przemówienia na audiencji generalnej 3 listopada 1996 r,).

Ważnym dziełem, które może pomóc w przybliżeniu modlitwy Jezusowej jest Filokalia. To największy i najbardziej znany zbiór pism w duchowości chrześcijańskiej. Obejmuje teksty z kilkudziesięciu pism wielu autorów chrześcijańskich z okresu od IV do XVII wieku. Nie jest to zbiór wszystkich tekstów, jakie powstały w tym okresie, ale jest ich wyborem. Możemy powiedzieć, że jest to wybór najpiękniejszych pism. Samo słowo „filokalia” znaczy bowiem miłość tego, co piękne. Gdy ten termin odnosimy do książki przyjmuje znaczenie „antologii”, czyli zbioru wybranych części. Pierwsze wydanie Filokalii powstało w 1782 r. w Wenecji. Przygotowali je św. Nikodem Hagioryta i św. Makary z Koryntu. W ich zamyśle lektura Filokalii ma dopomóc w prowadzeniu życia prawdziwie chrześcijańskiego.

Filokalia zawiera fragmenty mówiące o praktykowaniu modlitwy Jezusowej. Jej pierwsze pisma dotyczą okresu duchowości Ojców Pustyni. W Apoftegmatach Ojców Pustyni możemy znaleźć przykłady dojścia do modlitwy nieustannej. Oto jeden z nich:

Niektórzy bracia pytali abba Makarego: „Jak mamy się modlić?” (por. łk 11,1). Starzec im odpowiedział: „Nie potrzeba gadaniny (por. Mt 6,7); ale wy­ciąg­nijcie ręce i mówcie: «Panie, zmiłuj się nade mną według Twej woli i wiedzy!»” A w pokusie: «Panie, wspomóż mnie!» A Bóg sam wie najlepiej, co dla nas jest dobre, i zmiłuje się nad nami”.

Filokalia ukazuje rozwój myśli dotyczącej ascezy, modlitwy, życia duchowego. To dobra pozycja dla tych, którzy pragną zobaczyć dzieje praktyki modlitwy Jezusowej. Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec, jako pierwsze w Polsce, podjęło się wysiłku wydania całości Filokalii. Dotychczas na rynku polskim był tylko wybór tekstów z tego dzieła. Całość Filokalii obejmuje pięć tomów. W 2023 r. wyszedł I tom.